با فصل دوم سری آموزش‌های مقالات مروری در خدمت شما علاقمندان به این حوزه هستیم. در این مجموعه آموزش‌ها کارشناسان تیم کارت نگارش مقاله مروری با رویکرد سیستماتیک را به طور علمی به شما آموزش خواهند داد. در واقعا آنچه که واقعا برای نگارش مقالات مروری نیاز دارید در این آموزش ارائه خواهد شد.
در جلسه گذشته در خصوص انتخاب موضوع مقالات مروری مطالبی خدمتتان ارائه گردید. در این جلسه در مورد نحوه تدوین پرسش در مقالات مروری، ویژگی‌های تدوین پرسش و مراحل آن توضیحاتی در کارت پروژه خدمتتان ارائه خواهیم کرد.
با ادامه آموزش نگارش مقالات مروری با ما همراه باشید.
تدوین پرسش در مقالات مروری چگونه باید باشد؟
همان‌طور که خدمتتان گفته شد، ما موضوع را انتخاب می‌کنیم، پروپوزال را می‌نویسیم اما در اینجا می‌خواهیم پرسش خودمان را تدوین کنیم.
نکاتی که در تدوین پرسش در مقالات مرور باید در نظر گرفته شوند:
- مرتبط با هدف و موضوع پژوهش.
- نه بسیار گسترده و نه محدود.
- حیطه‌های مورد توجه در سؤال پژوهش.
- جامعه مورد مطالعه.
- متغیرها اعم از مستقل و غیرمستقل.
- نوع مطالعات اولیه.
- صریح و صورت‌بندی شده (Formulated).
مفهوم پرسش چیست؟
پرسش یک نوع بازنویسی موضوع اما به شکل بسیار جزئی و محدود و با بررسی موضوع، با جست‌وجوی منابع، با مشورت با صاحب‌نظران است و در قالب یک جمله بیان می‌شود. بنابراین پرسش باید با هدف و موضوع پژوهش مرتبط باشد. نمی‌توانیم پرسشی را تدوین بکنیم، در حالی که با موضوع ما بی‌ارتباط است.
بنابراین موضوع ما و پرسش ما باید تناظر یک به یک داشته باشند.
هر چه که در پرسش خود بیان می‌کنیم، باید بتوانیم در موضوع ببینیم. هر چه که در پرسش می‌گوییم، باید در هدف نیز متجلی باشد. باید بین این‌ها تناظر وجود داشته باشد و بین این‌ها تفاوتی نباشد.
موضوع نباید بسیار گسترده و همچنین نباید بسیار محدود باشد. موضوع و پرسش ما باید در حد معمول و نرمال باشد، نه زیاد گسترده و نه زیاد محدود.
پرسش باید حیطه‌های مورد توجه در سؤال پژوهش را نیز در بر داشته باشد. ما باید یاد بگیریم، بدانیم که پرسش به چه حیطه‌هایی مربوط است و چه حیطه‌هایی را در بر می‌گیرد.
گاهی اوقات موضوع با پرسش ما حیطه‌هایی را دربر می‌گیرد که حیطه‌های بین رشته‌ای و تخصص‌های دیگری را می‌خواهد. ما باید یادمان باشد که پرسش ما به چه شکلی باشد که حیطه‌ها کاملاً مشخص باشند.
جامعه مورد مطالعه باید کامل مشخص باشد. مثلاً ما می‌گوییم در بین دانشجویان فلان دانشگاه. باید مشخص باشد که جامعه دقیقاً چه جامعه‌ای است.
جامعه پژوهش در ارتباط با مقالات مروری ممکن است ما بگوییم مقالات انجام شده در فلان حوزه‌ی موضوعی از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ (یک بازه ده ساله) در فلان پایگاه‌های اطلاعاتی یا در فلان سایت‌ها.
ما باید جامعه مورد مطالعه را به نوعی حداقل خیلی خلاصه در پرسشمان بگنجانیم. باید سعی کنیم در پرسشمان متغیرها را اعم از مستقل یا غیر مستقل شناسایی بکنیم و بگوییم که چه متغیری مستقل است و چه متغیری غیرمستقل است. این‌ها را هم باید تا حدودی تا جایی که امکان دارد، در پرسشمان وارد کنیم.
نوع مطالعات اولیه‌ای هم که ما می‌خواهیم بررسی کنیم، طبیعتاً باید در پرسشمان باشد. مثلاً می‌گوییم ما فقط مقالات را بررسی می‌کنیم. بنابراین مشخص می‌شود که نوع مقالاتی که ما می‌خواهیم بررسی کنیم یا نوع آثاری که می‌خواهیم بررسی کنیم، تقریبا مقاله است یا ممکن است ما بگوییم فقط کتاب‌ها یا فقط کنفرانس. این‌ها نشان می‌دهد که نوع مطالعات اولیه ما چه چیزهایی هستند.
پرسش ما باید بسیار سریع و صورت‌بندی‌شده (Formulated) باشد. بسیار سریع و فرموله‌شده مشخص باشد که پرسش در مورد چیست، سؤال به چه شکل است، چه کسانی، در کجا، چگونه بررسی می‌شوند.
در سایت کارت پروژه انجام مقاله علمی ترویجی از خدمات مهم می‌باشد که دانشجویان می‌توانند برای ثبت سفارش اقدام نمایند.
ویژگی‌های تدوین پرسش
چند مورد از ویژگی‌های تدوین پرسش در مقالات مرور به شرح ذیل است:
- مربوط به موضوع
- پدیده‌های مربوط
- تمرکز و تأیید بر سؤال پژوهشی
- سخت‌گیرانه نباشد
- جزئی و مبتنی بر شواهد
- با قابلیت تبدیل به کلیدواژه
- دارای پشتوانه انتشاراتی و پژوهشی
بنابراین در تدوین پرسش باید نکات دیگری را نیز در نظر بگیریم. پرسش باید به موضوع مرتبط باشد. در پرسش پدیده‌های مربوط و پدیده‌هایی که می‌خواهیم بررسی کنیم، مشخص شده باشد و بر سؤال پژوهشی یا سؤال‌های پژوهشی متمرکز باشند و بر آنها تأکید داشته باشیم.
بعضی از پرسش‌ها بسیار سخت‌گیرانه است. ما نباید بسیار سخت‌گیر باشیم.
تا حدودی پرسش ما باید جزئی و مبتنی بر شواهد باشد. به این معنا که پرسش ما باید بر مبنای شواهد و نشانه‌هایی که وجود دارد، مطالعات قبلی استوار باشد. پرسش ما باید قابلیت تبدیل شدن به کلیدواژه را داشته باشد. این کلیدواژه‌ها را بعداً در مقاله‌ی خود استفاده می‌کنیم یا در جست‌وجویی که در اینترنت در سایت‌ها یا پایگاه‌های اطلاعاتی خواهیم داشت، از این کلیدواژه‌ها استفاده می‌کنیم.
بنابراین پرسش باید قابلیت تبدیل شدن به کلیدواژه را داشته باشد.
پرسش باید پشتوانه‌ی انتشاراتی و پژوهشی داشته باشد. یعنی پرسش به این صورت نباشد که هیچ مقاله‌ای یا کتابی راجع به آن وجود نداشته باشد، یا هیچ پژوهش، پایان‌نامه یا طرح پژوهشی راجع به آن وجود نداشته باشد.
بنابراین پرسش باید از پشتوانه انتشاراتی برخوردار باشد و پژوهش‌ها یا پروژه‌هایی هم قبلاً در ارتباط با آن صورت گرفته باشد.
- سؤال پژوهشی باید به دنبال پاسخی مشخص، محدود و قابل اندازه‌گیری باشد.
- سؤال پژوهشی باید به صورت ساختاریافته باشد و اجزا اصلی مرور سیستماتیک (PICOTS) را در بر گیرد:
جامعه مورد مطالعه (Population)، مداخله یا مواجهه (Exposure/ Intervention)، قیاس‌شونده (Comparison)، پیامد (Outcome)، زمان (Time or duration) و نوع مطالعه (Study design).
پرسش ما باید با پاسخ مشخص، پاسخی محدود و قابل اندازه‌گیری متناسب باشد. وقتی که پرسشی مطرح می‌کنیم، باید به گونه‌ای باشد که بتوانیم به خواننده نهایی بگوییم که ما پاسخ لازم را به شکل مشخص، به شکل محدود و قابل اندازه‌گیری ارائه دادیم. پاسخ باید کاملاً مشخص باشد.
که آن می‌تواند از روش آماری باشد، که با استفاده از روش تحلیلی یا تبیینی یا هر روشی که ما استفاده می‌کنیم. اما در انتها پاسخ ما باید کاملاً مشخص باشد.
بنابراین سؤال باید به صورتی تدوین شود که بتوانیم نهایتاً به آن پاسخ مشخصی را بدهیم. سؤال نباید به شکلی باشد که خود سؤال مبهم باشد تا نهایتاً پاسخ مبهمی هم به ما بدهد.
یک نکته بسیار مهمی که در اینجا می‌خواهم خدمت شما عرض کنم این است که سؤال باید ساختاریافته باشد و اجزای اصلی مرور سیستماتیک را دربر بگیرد. آن چیزی که ما در درس قبلی آن را PICOTS نامیدیم. چند حرف است و می‌توان گفت که اختصاراتی برای چند مفهوم است:
P: Population؛ جامعه مورد مطالعه ما باید مشخص باشد. چه جامعه‌ای را می‌خواهیم مطالعه کنیم، چه پژوهش‌هایی می‌خواهیم مطالعه کنیم؟ آیا کتاب هستند؟ آیا مقاله هستند؟ از چه سال‌هایی هستند؟ در مرحله بعد I؛ Exposure/ Intervention مداخله یا مواجهه است. اگر برای مثال کار ما در حوزه‌ی درمان است، چه پزشکی، چه روانشناسی، ما باید بدانیم که چه مداخله‌ای را انجام خواهیم داد، چه مواجهه‌ای را خواهیم داشت. این‌ها چه چیزهایی هستند؟ آیا فرد در مواجهه با محیط خاصی یا بیماری خاصی یا ویروس خاصی بررسی خواهند شد؟ آن مداخله‌ی ما و آن نوع نگاه ما اهمیت پیدا می‌کند.
مرحله‌ی بعد C یا Comparison (قیاس‌شونده) است. قیاس‌شونده چیست؟ وقتی ما مواجهه‌ای را انجام می‌دهیم، مطالعه‌ای را انجام می‌دهیم، آنها را با چه چیزی مقایسه می‌کنیم؟ آیا شواهد یا گواهانی وجود دارند که با هم مقایسه کنیم؟ آیا گروه‌های گواه وجود دارند که آن مقایسه‌ها را صورت دهیم؟ این قیاس‌شونده‌ها چه چیزهایی هستند؟ آن معیارهای ارزیابی چه چیزهایی هستند؟ O یا Outcome؛ پیامد کار ما چیست؟ اگر ما جامعه‌ای را انتخاب کردیم، مداخله‌ای را صورت دادیم و مقایسه‌ای را انجام دادیم، نهایتاً چه پیامدهایی را برای ما خواهد داشت؟
ممکن است در ارتباط با بیماران پیامد خاصی هم وجود داشته باشد. یعنی بیماران بهبود پیدا کنند یا بدتر شوند. این پیامدها باید مشخص باشد. پیامدها دقیقاً چه چیزهایی هستند. Time or duration؛ چه زمانی را ما بررسی می‌کنیم؟ مثلاً سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۸ را یا یک سال خاص را؟ چه زمان‌هایی را ما بررسی می‌کنیم؟ آن کل زمانی را که ما برای بررسی و انجام مطالعات انجام می‌دهیم یا انتخاب می‌کنیم، چقدر است؟ و نهایتاً نوع مطالعه یا Study design را تعیین می‌کنیم. نوع مطالعه ما چیست؟
از چه روشی استفاده می‌کنیم؟ نوع تبیین ما و نوع تحلیل ما چگونه است؟ آیا از پارادایم خاصی و از رویکرد فلسفی خاصی به بحث نگاه می‌کنیم؟ ممکن است ما در پرسش خود نیاز داشته باشیم که بگوییم مثلاً ما از رویکرد رفتارگرایی یا از رویکرد پدیدارشناسی یا از هر رویکرد دیگری، رویکرد آزمایشی یا هر چیز دیگری استفاده می‌کنیم. ما باید نوع مطالعه‌ی خود را در پرسش تا حدودی متجلی کنیم.
نکته: در تمامی انواع مطالعاتی که پیامد آنها می‌تواند در مطالعات مرور ساختاریافته مورد ارزیابی قرار گیرد ممکن است الزاما تک‌تک این اجزا وجود نداشته و قابل بررسی نباشند.
نکته این است که در تمامی انواع مطالعات که پیامد آن می‌تواند در مطالعه مروری ساختاریافته مورد ارزیابی قرار بگیرد، ممکن است تک تک این اجزا وجود نداشته باشد و قابل بررسی نباشد. یک نکته‌ای که خیلی مهم است و ما باید در نظر بگیریم و آن این است که این اجزا که در بالا بیان کردیم، جامعه مورد مطالعه، مداخله‌ی ما، قیاس‌شونده ما، پیامد، زمان و نوع مطالعه ما ممکن است همه این‌ها وجود نداشته باشند و تا جایی که ممکن است ما باید این تلاش را بکنیم که این‌ها باشند و حداکثر آنها باشند؛
اگر تحت‌الشعاع نباشند، اشکالی ندارد ولی سعی بکنید در پرسشمان این تناسب را داشته باشیم. ممکن است اساساً این تناسب قابل بررسی هم نباشد. این هم مهم است. زیرا ممکن است پیامد آن قابل بررسی نباشد. ممکن است پیامد آن پیامدی باشد که نیاز به تحلیل بیشتری دارد، متخصصان دیگری بخواهند نظر دهند، به شکلی باشد که نتوان آنها را حداقل در پرسش آورد. بنابراین اگر پیامد را نتوان به شکل کامل بررسی کنیم، می‌توانیم آن را در سؤال نیاوریم.
مراحل تدوین پرسش در مقالات مرور چگونه است؟
مراحلی که در تدوین پرسش باید در نظرداشته باشیم و هنگام تدوین آن به این مراحل دقت لازم را داشته باشیم.
- تعیین استراتژی جست‌وجوی منابع اطلاعاتی وابسته به سؤال پژوهشی است.
- کلیدواژه‌ها باید به شکلی انتخاب شوند که موضوع مورد پژوهش را به خوبی پوشش دهند.
- بانک‌های اطلاعاتی باید به شکلی انتخاب شوند که موضوع مورد پژوهش را به خوبی پوشش دهند.
- مرحله استخراج نتایج نیز تحت تأثیر سؤال پژوهش است.
- مرحله تحلیل نتایج نیز وابسته به سؤال مورد پژوهش است.
در تدوین پرسش نکات دیگری را نیز باید در نظر بگیریم. ما باید یاد بگیریم که استراتژی جست‌وجوی منابع اطلاعاتی وابسته به سؤال پژوهش است. بنابراین سؤال پژوهش ما یا پرسش پژوهش ما در نوع استراتژی‌ای که بعداً در جست‌وجوی منابع اطلاعاتی خواهیم داشت، تأثیر خواهد داشت. مثلاً ممکن است پرسش ما، پرسشی باشد که منابع اطلاعاتی آن فقط افراد و انسان‌ها هستند. بنابراین استراتژی آن جست‌وجوی انسان‌ها، بیماران، متخصصین، پزشکان است.
ممکن است سؤال پژوهشی ما به شکلی باشد که تنها در کتاب‌ها و مقالات بتوانیم آنها را پیدا کنیم. بنابراین جست‌وجوی ما به کتاب‌ها یا مقالات خاص یا هر چیز دیگر معطوف می‌شود. بنابراین سؤال پژوهش تعیین می‌کند که از چه منابع اطلاعاتی استفاده بکنیم و چه منابعی را چگونه جست‌وجو کنیم. نکته دیگر این است که وقتی که می‌خوهیم پرسشی را تدوین کنیم، باید به این هم دقت کنیم که پرسش باید کلیدواژه‌هایی را بتواند داشته باشد. این کلیدواژه‌ها بتوانند پرسش را نمایندگی بکنند و موضوع را هم پوشش دهند. بانک‌های اطلاعاتی، سایت‌هایی که برای جست‌وجو انتخاب می‌کنیم، باید به شکلی انتخاب شوند که موضوع را پوشش دهند.
دانشجویان علاقمند به انجام مقاله کلاسی می‌توانند برای ثبت سفارش مقاله خود اینجا کلیک کنند.
بسیاری از اوقات ما نمی‌دانیم که چه پایگاه اطلاعاتی را باید جست‌وجو کنیم. اگر موضوع ما در حوزه روانشناسی است، نمی‌توانیم بانک‌هایی را انتخاب کنیم که در حوزه مدیریت هستند. اگر ما بخواهیم در حوزه مدیریت کار کنیم، نمی‌توانیم بانک‌هایی را انتخاب کنیم که در حوزه پزشکی هستند. بسیاری از بانک‌های اطلاعاتی دربردارنده اطلاعاتی در ارتباط با موضوعات خاصی هستند. ما باید بدانیم که پایگاه اطلاعاتی موجود، وبسایت‌های موجود چه نوع اطلاعاتی را در چه حوزه‌ی موضوعی پوشش می‌دهند. به این نکته هم باید توجه کنیم که قبل از اینکه جست‌وجو بکنیم، باید موضوع آن را بررسی کنیم که در چه بانک‌هایی نمایه می‌شوند و چه بانک‌هایی موضوع ما را دارند.
نکته‌های بعدی و مهم مربوط به پرسش این است که حتی مرحله استخراج نتایج نیز تحت تأثیر سؤال پژوهش است و سؤال پژوهش بسیار مهم است. سؤال پژوهش می‌تواند مرحله استخراج نتایج را هم تحت تأثیر بگذارد. چرا؟ اگر سؤال به شکلی تدوین شده باشد که پاسخ خاصی را بخواهد، بنابراین نتایج خاصی را باید استخراج کنیم تا بتوانیم به آن پرسش خاص، پاسخ لازم را بدهیم. بنابراین استخراج نتایج هم تحت تأثیر سؤال پژوهشی است. حتی تحلیل نتایج نیز وابسته به سؤال مورد پژوهش است. این پرسش پژوهشی ما تعیین می‌کند که ما چگونه تحلیل کنیم، آیا تحلیل ما سطحی باشد، عمیق باشد، با کمک متخصصین باشد، مبتنی بر آثار گذشته باشد، چگونه باشد؟
تحلیل ما چگونه باشد؟ این تحلیل متأثر از پرسش ما خواهد بود.
- نکته: امکان تغییر سؤال پژوهش در حین انجام مطالعه باشد.
نکته بعدی این است که ما باید این امکان را هم داشته باشیم، این انعطاف‌پذیری هم داشته باشیم که بتوانیم در حین انجام مطالعه سؤالمان را تغییر بدهیم. امکان تغییر سؤال پژوهشی وجود داشته باشد. به این ترتیب نباشد که نتوانیم سؤال پژوهشی خود را تغییر دهیم.
اما مرحله بعد مرحله‌ی بسیار مهمی است و آن تکمیل پرتکل پژوهش است. که در جلسه شانزدهم به این موضوع به طور کامل خواهیم پرداخت.
پایان جلسه پانزدهم
با ادامه آموزش‌ها با ما همراه باشید.