با فصل دوم سری آموزش‌های مقالات مروری در خدمت شما علاقمندان به این حوزه هستیم. در این مجموعه آموزش‌ها کارشناسان تیم کارت نگارش مقاله مروری با رویکرد سیستماتیک را به طور علمی به شما آموزش خواهند داد. در واقعا آنچه که واقعا برای نگارش مقالات مروری نیاز دارید در این آموزش ارائه خواهد شد.
در جلسه گذشته در خصوص چگونگی تدوین پرسش در مقالات مروری مطالبی ارائه گردید. در این جلسه از نگارش مقالات مروری سیستماتیک با تدوین پروتکل پژوهش آشنا خواهیم شد که این مرحله بسیار مهم است و باید به دقت به آن پرداخته شود.
انجام مقاله مروری مراحل متعددی دارد که تدوین پروتکل پژوهش یکی از مراحلی است که باید به آن پرداخته شود.
تدوین پروتکل پژوهش
تدوین پروتکل مرور به صورت ذیل می‌باشد:
- پروتکل یا دستورالعمل طرح: زمینه‌سازی دقت و نقشه راه، در طول پژوهش.
- بلافاصله پس از تعیین پرسش تدوین شود.
- هدف از تنظیم پروتکل: تعیین روش‌های انجام مرور قبل از بازیابی متون مربوطه.
- منطقی و مناسب موجب افزایش کارآمدی مطالعه.
- محدودسازی زمان و هزینه مربوط.
- سطح مطالعات و متون.
- روش‌های جست‌وجوی متون.
- غربالگری متون.
- نوه استخراج داده‌ها و تجزیه و تحلیل یافته‌ها.
ما بعد از این که پرسش خود را مشخص کردیم، تحلیل کردیم، باید پروتکلمان را هم تدوین کنیم. در درس‌های قبلی خواندید که تدوین پروتکل از اهمیت بسیاری برخوردار است. پروتکل آن دستورالعمل طرح است. تدوین پروتکل پژوهش نشان می‌دهد که نقشه‌ی راه ما در طول پژوهش چیست، به کجاها می‌رویم، چهارچوب کارمان کجاست، چه چیزهایی را می‌خواهیم بررسی کنیم و چه ساختاری را می‌خواهیم داشته باشیم. بنابراین باید دقت لازم را در تدوین پروتکل داشته باشیم.
پروتکل بلافاصله پس از تعیین پرسش تدوین شود. بعد از اینکه سؤال و پرسش خود را درک کردیم، پروتکل خود را بنویسیم. اگر بین راه فاصله بیفتد، ممکن است ما دچار خستگی بشویم یا آن حوزه‌ی موضوعی از دستمان خارج شود. هدف از تنظیم پروتکل چیست؟ هدفش این است که روش‌های انجام مرور را به ما بگوید، قبل از اینکه متون مربوطه را بازیابی بکنیم. بنابراین ما هنوز وارد مرحله‌ی بازیابی و جست‌وجو نشدیم.
قبل از اینکه وارد مرحله‌ی بازیابی و جست‌وجو شویم، باید روش‌های کارمان را مشخص کنیم. یعنی اینکه بلافاصله کار را شروع نکنیم، بلافاصله جست‌وجو را شروع نکنیم. قبل از آن بدانیم که چه چیزی می‌خواهیم و چه کاری می‌خواهیم انجام دهیم و پروتکل کامل به ما بگوید که هدفمان چیست.
پروتکل منطقی است و باعث افزایش کارآمدی مطالعه می‌شود. بنابراین پروتکل باید منطقی باشد. ما می‌توانیم پروتکل غیرمنطقی، غیر اصولی و غیر علمی داشته باشیم. پروتکل باید کارآمدی مطالعه‌ی ما را افزایش دهد. در ارتباط با موضوعاتی که از اهمیت بسیاری برخوردار هستند، مثل حوزه‌های پزشکی و انواع مهندسی و حوزه‌های درمانی، حوزه‌های مداخله‌ای بسیار مهم است که پروتکل ما منطقی باشد، توجیه‌پذیر باشد. مسئولان و تصمیم‌گیرندگان و پژوهشگران را قانع کنیم که ما از چه ساختاری تبعیت کردیم و به چه نتایجی رسیدیم.
در پروتکل زمان انجام کار، هزینه‌های طرح محدودسازی می‌شوند، مشخص می‌شود که این مطالعه دقیقاً چقدر زمان خواهد برد و چقدر هزینه خواهد برد. اینکه چه مطالعاتی را خواهیم داشت و چه متونی را بررسی خواهیم کرد، سطح این مطالعات و متون مشخص خواهد شد. روش‌های جست‌وجوی متون مشخص خواهند شد که ما از چه روش‌هایی در جست‌وجو استفاده خواهیم کرد و اینکه چگونه متونمان را غربالگری می‌کنیم.
ما متونی را پیدا می‌کنیم، آنها را بررسی می‌کنیم اما از بین همه آن متون که می‌توانند خیلی زیاد باشند، باید متون خاص، مرتبط و گزینش‌شده‌ای را برای ادامه‌ی کار انتخاب کنند که ما چه متونی را انتخاب می‌کنیم و متناسب با چه معیارهایی این انتخاب صورت بگیرد، می‌گوییم غربالگری متون صورت می‌گیرد. بنابراین در پروتکل به غربالگری متون اشاره خواهیم کرد.
نحوه استخراج داده‌ها و تجزیه و تحلیل یافته‌ها را هم باید در پروتکل مشخص کنیم. بنابراین همان‌طور که مشاهده می‌کنید، در پروتکل عملاً ما داریم شیوه‌ی کار به شکل جزئی و مفید را به کارفرما، رئیس، مدیر، سازمان خود گزارش می‌کنیم.
از مقالات مورد علاقه دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری انجام مقاله کنفرانسی می‌باشد که دانشجویان می‌توانند برای ثبت سفارش اقدام نمایند.
اما اجزای پروتکل چه چیزهایی هستند؟
در زیر فهرستی از اجزای پروتکل تهیه شده است که با آنها بیشتر آشنا خواهیم شد.
الف) برگه راهنما شامل:
- عنوان مرور
- اسامی مرورگران
- اطلاعات تماس برای هدایت مرورگران
- منابع پشتیبانی
اولین جزء آن برگه‌ی راهنما است. برگه راهنما یک worksheetای است که ما راجع به مرورمان اشاره می‌کنیم. اینکه عنوان ما چیست، چه مرورگرانی هستند، چند نفر هستند، تیم مرور چه کسانی هستند، اطلاعات تماس برای هدایت مرورگران باید باشد. بنابراین ابتدائاً برگه‌ی راهنمایی را تهیه می‌کنیم و منابع پشتیبانی چه کسانی هستند. کارفرمایان، آنهایی که به لحاظ مالی، به لحاظ سازمانی یا معنوی از ما پشتیبانی می‌کنند، چه کسانی هستند؟ به همه‌ی این موارد در برگه راهنما اشاره می‌کنیم.
ب) زمینه موضوع مرور: بخش زمینه پروتکل باید مروری کلی از مسائل نظری، مفهومی، یا عملی درباره مسأله پژوهش ارائه کند.
در مرحله بعد زمینه‌ی موضوع مرور مشخص می‌شود. زمینه یعنی باید مسائل نظری، مفهومی و عملی مسئله‌ی پژوهش اشاره شوند. ما باید مطالعات قبلی، مطالعات مرتبط را بررسی کنیم، مطالعات جدید و سابقه‌ی پژوهشی، مفاهیم مرتبط، متغیرهای مربوطه، کارهای پژوهشی، کارهای عملیاتی که قبلاً صورت گرفته است به همه آنها در زمینه‌ی پروتکل اشاره کنیم.
بنابراین بسیار مهم است که ما قبل از شروع به کار، قبل از اینکه انتخابی را صورت بدهیم، باید راجع به آن موضوع مطالعات زیادی را انجام دهیم و به یکباره وارد کار نشویم.
پ) اهداف مرور:
- ایجاد گزاره‌های کلی درباره روابط و آثار یک متغیر از طریق تلفیق نتایج مطالعات انفرادی.
- پاسخ به پرسش‌هایی که در مطالعات منفرد پاسخ داده نمی‌شوند.
- توضیح تغییرات در عمل، و ایجاد ارتباط میان حوزه‌های پژوهشی مرتبط با هم.
نکته‌ی بعدی هدف مرور است. ما باید در پروتکل خودمان بگوییم که اهدافمان چه چیزهایی هستند. بنابراین گزاره‌هایی را درباره روابط و آثار یک متغیر از طریق تلفیق نتایج مطالعات انفرادی مشخص می‌کنیم. یعنی ما نتایج مطالعات انفرادی را تلفیق می‌کنیم، که می‌تواند ۵۰۰ تا مطالعه باشد. همه را تلفیق می‌کنیم و همه‌ی این‌ها راجع به یک متغیر هستند و این متغیر می‌تواند روابطی را با سایر متغیرها داشته باشد که در دل خودش مؤلفه‌هایی را داشته باشد و همه‌ی این‌ها را باید در قالب گزاره‌های کلی بیان کند.
باید بیان کنیم که هدف مرور چیست؛ چه متغیر و متغیرهایی را بررسی می‌کند، از چه مؤلفه‌هایی برخوردار است، نوع روابط چگونه است، شدت ضعف روابط چیست و ما چگونه مطالعات انفرادی را تلفیق می‌کنیم. و به پرسش‌هایی که در مطالعات منفرد پاسخ داده نمی‌شوند، باید پاسخ دهیم.
بنابراین هدف مرور این نیست که در حدّ یک مطالعه‌ی منفرد خودش را تقلیل دهد. زیرا ما می‌خواهیم مرور سیستماتیکی را از مطالعات منفردی که قبلاً انجام شدند، انجام دهیم. بنابراین ما نمی‌توانیم سطح مطالعه‌ی خودمان را کم کنیم و در حدّ یک مطالعه منفرد و تکی تقلیل دهیم. ما باید مطالعات منفرد، مطالعات تکی و پراکنده را بررسی کنیم و به عنوان یک فرامجموعه به آنها نگاه بکنیم.
بنابراین مطالعه‌ی مرور سیستماتیک مطالعه‌ای است که می‌خواهد به مطالعات منفرد نگاه جامعی داشته باشد و همه‌ی مطالعات را بررسی کند و پاسخی به آنها بدهد. سطح مطالعه‌ی مرور سیستماتیک سطحی فراتر از مطالعات منفرد است. در قسمت اهداف مرور ما باید تغییراتی که ممکن است در عملی ایجاد شود و ارتباطاتی که بین اوضاع پژوهشی وجود دارد را مشخص کند. بنابراین هدف مرور شامل این گزاره‌ها است. در پروتکل باید هدف‌های ما از این ویژگی‌ها برخوردار باشد.
در کارت پروژه مقالات مختلفی انجام می‌گیرد، از جمله انجام مقاله همایشی که از محبوب‌ترین مقاله‌ها می‌باشد که توسط کارشناسان قابل انجام است.
در بحث بعدی روش‌ها را توضیح میدهیم.
ت) روش‌ها:
ما در پروتکل به روش‌ها نیز اشاره می‌کنیم.
- معیارهای ورود و خروج مطالعات
- چه ویژگی هایی از مطالعات جهت تعیین اینکه چه مطالعاتی با موضوع مرتبط خواهند بود استفاده خواهند شد؟
- چه ویژگی‌هایی از مطالعات منجر به خروج آنها از پژوهش خواهد شد؟
- آیا تصمیم‌گیری درباره مرتبط بودن مطالعات بر مبنای عنوان، چکیده یا تمام متن خواهد بود؟
- چه کسی تصمیم می‌گیرد که پژوهش مرتبط است؟
در روش‌ها اشاره می‌کنیم که برای اینکه مطالعاتی را انتخاب کنیم، چه معیارهایی ورود و خروجی دارد. مثلاً می‌گوییم من فقط مطالعات پژوهشی را انتخاب می‌کنم. بنابراین معیار ما مطالعات پژوهشی می‌شود. بنابراین مطالعات مروری را در نظر نمی‌گیریم. می‌گوییم ما باید مقالات مجلات را در نظر بگیریم. پس مقالات همایشی را در نظر نمی‌گیریم و ممکن است بگوییم فقط کتاب‌ها را در نظر بگیریم. در این قسمت باید ذکر کنیم. ممکن است بگوییم فقط به زبان فارسی بررسی می‌کنم یا فقط به زبان انگلیسی بررسی می‌کنیم.
چه معیارهایی وجود دارد که ما مطالعاتی را به کارمان وارد کنیم یا از کارمان خارج کنیم. چه ویژگی‌هایی از مطالعات را در تعیین اینکه چه مطالعانی مرتبط است، استفاده خواهیم کرد. بنابراین در روش خودمان باید اشاره کنیم که ما مطالعاتی را استفاده می‌کنیم که نوعی ارتباط را با موضوع ما خواهند داشت.
در روش اشاره می‌شود که چه ویژگی‌هایی از مطالعات منجر به خروج آنها از پژوهش خواهد شد. بسیاری از مطالعات ممکن است نهایتاً از کار خارج شوند. اینکه معیارهای خروجی چه چیزهایی هستند، اشاره می‌شود.
آیا تصمیم‌گیری درباره مرتبط بودن مطالعات بر مبنای عنوان، چکیده یا تمام متن خواهد بود؟ ما در روش باید به این موضوع اشاره کنیم.
ممکن است در بررسی بگوییم که انتخاب متون بر مبنای عنوان است. یعنی عنوان را نگاه می‌کنیم، اگر با موضوع مرتبط بود، آن را انتخاب می‌کنیم و اگر مرتبط نبود، آن را از مطالعه خارج می‌کنیم.
یا چکیده را فقط مطالعه می‌کنیم یا خیر، همه‌ی متن را مطالعه می‌کنیم. اینکه ما چه بخشی از کار را در انتخاب خودمان ملاک قرار میدهیم، اهمیت دارد و باید در روش خودمان در پروتکل به آن اشاره کنیم.
چه کسی تصمیم می‌گیرد که پژوهش مرتبط است؟
ما در درس‌های گذشته بیان کردیم که انجام مطالعات مروری که متخصص نیاز دارد، نیازمند تیم است که این تیم حداقل باید ۲ نفر را داشته باشد. اینکه چه کسانی تصمیم می‌گیرند پژوهش‌ها را انتخاب کنند، چه تخصص‌هایی باید داشته باشند، در روش به آن اشاره می‌کنیم.
ث) استراتژی جست‌وجو برای شناسایی مطالعات مرتبط
- شرح روش‌هایی که در اجرای مطالعات به کار می‌روند.
- جزئیات کدگذاری و نحوه دسته‌بندی مطالعات
در مرحله‌ی بعد استراتژی جست‌وجو برای شناسایی مطالعات مرتبط مشخص می‌شود. در پروتکل ما باید اشاره کنیم که چه استراتژی‌ای را برای جست‌وجو خواهیم داشت. چه روش‌هایی استفاده شده است. باید بگوییم که مطالعات را چگونه کدگذاری و دسته‌بندی می‌کنند. ما در ادامه‌ی کار خواهیم گفت که مطالعات باید کدگذاری و دسته‌بندی شوند و به آنها اشاره کنیم.
ج) طرح‌هایی برای به‌روزرسانی مرور
چ) تشکر و قدردانی
ح) توضیحی درباره تضاد علایق: از جمله تضادهای شخصی، سیاسی، دانشگاهی و تضادهای مالی
خ) استناددهی
د) جدول‌ها
در تدوین پروتکل پژوهش باید طرح‌هایی را که برای به‌روزرسانی مرور داریم، اشاره کنیم. زیرا مرور باید مدام به‌روز باشد.
ممکن است از کارفرما، از متخصصین و همکارانی تشکر داشته باشیم. به آن اشاره می‌کنیم.
ممکن تضاد علایق وجود داشته باشد. یعنی با انجام مرور سیستماتیک ممکن است تضاد منافع به وجود بیاید؛ تضادهای شخصی، سیاسی، دانشگاهی، تضادهای مالی. باید آن را توضیح دهیم. مثلاً بگوییم که آیا این مرور سیستماتیک با نظرات فلان متخصص در تباین است یا در اختلاف است یا نه، در راستای آن نظرات است؟ یا با فلان حزب سیاسی یا با فلان مطالعات دانشگاهی یا گروه‌های آموزشی اختلاف دارد یا خیر؟ یا ممکن است مشکلات مالی داشته باشند. بگوییم که این مطالعه با کمک مالی فلان کارفرما انجام شده و از چه مکانیزمی در تأمین منابع مالی استفاده شده که بعداً مشکلی برای جبران هزینه‌های مالی به وجود نیاید.
بنابراین یک نکته‌ی بسیار مهم که باید یاد بگیریم، این است که وقتی که پروتکل را تدوین می‌کنیم، راجع به تضاد منافع هم صحبت می‌کنیم که بعد از اینکه کار تمام شد و مرور تمام شد، مقاله منتشر شد، افراد، گروه‌های سیاسی، افراد دانشگاهی یا حوزه‌های دانشگاهی و سازمان‌های مالی و گروه‌های مالی با آنها مشکل پیدا نکنند و کار به مسائل حقوقی نرسد. استناد دهی لازم باید انجام دهیم. مرور سیستماتیک به این دلیل که مبتنی بر مطالعه‌ی آثار گذشته است، حتماً باید استناددهی صورت بگیرد.
فهرست منابع باید وجود داشته باشد. شکل بسیار خوب تدوین شده باشد و از اصول استناددهی برخوردار باشد. ممکن است ما جداولی داشته باشیم. در جداول نکاتی را اشاره کنیم. در مرور سیستماتیک به جداول و فهرست آنها اشاره می‌کنیم.
در این جلسه در مورد تدوین پروتکل پژوهش مطالبی خدمتتان ارائه شد در جلسه آینده در مورد فرآیند تهیه مقالات مروری سیستماتیک مطالب را خدمتتان ارائه خواهیم کرد.