هر جامعه ای که خود را یک جامعه علمی میداند، نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. روش های مختلفی برای تحقیق، جمع‌آوری اطلاعات، تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و نتیجه گیری وجود دارد. در این بین، دو نوع پژوهش کمی و کیفی برجسته تر است. هر کدام از این روش ها، مزایا، معایب و ویژگی های شاخصی دارند. لازم است محققان، آشنایی کاملی با انواع پژوهش ها و تفاوت پژوهش کمی و کیفی داشته باشند تا بتوانند بر اساس ماهیت پژوهش، اهداف و داده های خود، بهترین روش را برای تحقیقاتشان انتخاب کنند.
آشنایی با تحقیقات کیفی برای درک تفاوت پژوهش کمی و کیفی
پژوهش کیفی عبارت است از بررسی، تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده های غیر عددی برای فهم تجربیات، افکار و نظرات است. این نوع پژوهش برای درک واقعیات اجتماعی و بینش مردم از جهان در یک بستر واقعی انجام میشود. پژوهشگر میتواند داده های خود را از طرق مختلفی مثل مصاحبه یا پرسشنامه به دست آورد، سپس با مشاهدات و تجزیه و تحلیلی که انجام میدهد به بینش و شناخت عمیقی درباره موضوعی دست یابد. پژوهش کیفی تکرارپذیر نیست و به برداشت های ذهنی و فردی افراد ارتباط دارد. از این نوع پژوهش میتوان در موضوعاتی چون: روانشناسی، مردم شناسی، تاریخ و جامعه شناسی استفاده کرد. از آن جایی که داده‌ها از یک جامعه آماری کوچک به دست میآید، نمیتوان نتایج به طور کامل تعمیم داد.
ویژگی های پژوهش کیفی
- بیان نتایج به صورت غیرعددی و با کلمات
- نیاز به جامعه آماری و نفرات اندک
- پرسشنامه تشریحی
- تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری با تفسیر، طبقه بندی و جمع بندی
- کاربرد در بررسی نظریه ها، افکار، ایده و فرضیه ها
بررسی روش های جمع‌آوری اطلاعات
- حضور در یک جامعه واقعی به مدت طولانی و مشاهده رفتار، فرهنگ و آداب افراد
- مصاحبه با افراد دخیل در پژوهش و جمع آوری اطلاعات از طریق ارائه پرسش های شفاهی
مزایای پژوهش کیفی
- کشف مشکلات یا فرصت های تازه که قبل تر کشف نشده بودند
- تطبیق پروسه تجزیه و تحلیل با حضور ایده و الگو های جدید
- بهبود و پیشرفت سیستم و آزمایش ها با کمک توصیف دقیق تجربیات
معایب پژوهش کیفی
- تکرار پذیر نبودن نتایج تحقیقات کیفی با توجه به نقش اصلی پژوهشگر در تفسیر داده ها، تکرارپذیری یکی از نقاط تفاوت پژوهش کمی و کیفی است.
- در نظر گرفتن محدودیت های نظری و عملی در تفسیر، تجزیه و تحلیل داده ها
- غیر قابل اعتماد بودن تحقیقات کیفی به دلیل تحت تاثیر قرار گرفتن داده ها با عوامل بسیار
- تجزیه و تحلیل دستی اطلاعات و داده ها
- غیر قابل تعمیم بودن به دلیل کوچک بودن جامعه آماری
- مغرضانه بودن نتایج به دلیل کم بودن نمونه ها و عدم نمایندگی جمعیت های وسیع
آشنایی با تحقیقات کمی برای درک بهتر تفاوت پژوهش کمی و کیفی
تحقیق کمی عبارت است از بررسی متغیرهای تعریف شده با استفاده از تجزیه وتحلیل اعداد و ارقام؛ بنابراین پژوهش کمی با اعداد و اطلاعات آماری سروکار دارد و تعیین میکند چه چیزی، چگونه اندازه گیری میشود. در واقع به کمک اطلاعات آماری میتوان درستی یک فرضیه را مشخص و آن را رد یا تایید کرد. در پژوهش های کمی به کمک نرم افزارهای پیشرفته می توان در سریع ترین زمان ممکن، حجم زیادی از داده‌ها را تجزیه و تحلیل کرد.
در این روش پژوهشگر باید دقت بالایی داشته داشته باشد تا به حجم زیادی از داده های شفاف، درست و دقیق دست یابد که برای این مهم، نیاز به تسلط بر علوم آماری است. از آنجایی که داده های کمی عددی است برای آنالیز آن ها میتوان از برنامه هایی مثل SPSS، R و EXCEL استفاده کرد. سپس نتایج آنالیز داده ها با نمودار و جداول بیان میشود.
اگر بخواهید پژوهش کمی دقیق تر باشد، لازم است جامعه آماری بزرگی بررسی شود. هرچه جامعه آماری بزرگ تر باشد و تعداد نمونه ها بیشتر باشد، پژوهش معتبر تر است و قابلیت تعمیم بیشتری دارد. بنابراین تعداد نمونه، یکی از نقاط مهم تفاوت پژوهش کمی و کیفی است.
ویژگی های پژوهش کمی
- بیان نتایج با استفاده از جدول، نمودار و اعداد
- پرسشنامه چندگزینه‌ای
- نیاز به جامعه آماری بزرگتر و تعداد نفرات بیشتر
- تجزیه و تحلیل به وسیله علم آمار و ریاضیات
- کاربرد در آزمایش فرضیه ها و نظریه ها
بررسی روش های جمع‌آوری اطلاعات
- با استفاده از نظرسنجی و توزیع سوالات چندگزینه ای
- از طریق مشاهده افراد در یک محیط واقعی، بدون کنترل متغیرها
- با انجام آزمایشات و کنترل متغیر ها برای رسیدن به رابطه علت و معلولی
مزایای پژوهش کمی
- تجزیه و تحلیل داده ها در سریع ترین زمان و به آسانی با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته
- سنجش داده ها بر اساس مقادیر واقعی و امکان بررسی توسط دیگران
- قابلیت آزمایش فرضیه ها با علم آمار
- عینی و منطقی بودن پژوهش کمی به دلیل مبتنی بودن بر اصول ریاضیات
- تفسیر داده ها با تجزیه و تحلیل آماری
معایب پژوهش کمی
- عدم توضیح مفهومی سوالات توسط محقق به شرکت کنندگان
- نیاز به تعداد شرکت کنندگان زیاد
- غیر قابل اعتماد بودن نتایج در صورت کوچکی مقیاس مطالعه
- تاثیر منفی بر روی مطالعه در اثر عدم تسلط بر علم آمار
- طبیعی نبودن محیط آزمایش ها
مقایسه تفاوت پژوهش کمی و کیفی
اولین و مهم ترین تفاوت این است که پژوهش کمی با اعداد و ارقام کار میکند و قابل اندازه گیری است اما پژوهش کیفی بر اساس مشاهدات و توصیفات است. بنابراین اگرچه در هر دو روش، جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن ها وجود دارد، اما پژوهش کمی با اعداد، نمودار و جدول بیان میشود. در مقابل پژوهش کیفی با کلمات و توصیفات بیان میشود.
یکی دیگر از نقاط تفاوت پژوهش کمی و کیفی، بحث زمان و هزینه است. پژوهش کیفی با اینکه در جامعه آماری کوچک تری انجام میشود اما گران تر و زمانبر تر است. در ضمن تفسیر داده ها در پژوهش کیفی به تخصص و دقت بیشتری لازم دارد. چرا که در پی رسیدن به درکی عمیق از پرسش های موجود در پژوهش است. در مقابل پژوهش کیفی به دلیل استفاده از نرم افزارهای پیشرفته در تجزیه‌وتحلیل داده‌ها سریع تر و به صرفه تر است.
معتبر بودن و قابل اعتماد بودن نتایج حاصل از پژوهش نیز بحث مهمی است. از آن جایی که داده های کیفی بیشتر ذهنی هستند و این خود پژوهشگر است که آن ها را تجزیه، تحلیل و تفسیر می کند؛ پس، تکرار پذیر نیستند. به همین دلیل قابلیت تعمیم ندارند. اما پژوهش کمی، برای تفسیر داده های خود از ریاضیات و آمار استفاده میکند. بنابراین، مبتنی بر منطق و کاملا عینی است. در نتیجه امکان تکرار دارد و توسط دیگران قابل بررسی است.
تفاوت در شکل و اهداف
شکل داده ها و روش جمع آوری آن ها نیز در پژوهش کمی و کیفی تفاوت دارد. شکل داده ها در پژوهش کمی اعداد و آمار است اما در پژوهش کیفی به شکل های مختلفی چون عکس ها، فیلم ها، مستندات و مشاهدات است. این داده های متفاوت از طرق متفاوتی مثل ارتباطات انسانی، تجربیات و نظرات افراد، آنالیز و بررسی اسناد، مکاتبات، رفتار و اعمال، دانش، عواطف و احساسات به دست آمده است. پژوهشگر کمی به کمک استدلال قیاسی، پدیده ها را پیش بینی میکند اما پژوهشگر کیفی از استدلال استقرایی برای درک پدیده ها کمک میگیرد.
آخرین تفاوت پژوهش کمی و کیفی که در این مقاله به آن میپردازیم، اهداف هر یک و موارد استفاده از آن ها است. به صورت کلی گفته میشود اگر هدف، آزمایش یا تایید یک فرضیه است، از پژوهش کمی استفاده کنید. اما در صورتی که هدف، درک افکار، مفاهیم و تجربیات است، پژوهش کیفی مناسب است.
سخن پایانی
برای دانستن اینکه کدام روش تحقیق برای پروژه شما مناسب تر است باید به نوع مطالعه توجه کرد. بنابراین برای گرفتن بهترین تصمیم در انتخاب نوع پژوهش، باید به اطلاعاتی که در مورد مطالعه وجود دارد و منابع در دسترس، دقت شود. با انجام تحقیق، به درک و بینش عمیقی از مشکل و مسئله تحقیق میرسید و با تحقیق کمی داده های بزرگ تر، قابل اطمینان و اعتبار به دست میاورید. بنابراین با شناخت دقیق هر کدام از روش ها، می توان از یکی از روش های تحقیق یا ترکیب هر دو استفاده کرد.